Placemaking en de stad

25 maart 2019
Utrecht

De druk op de steden neemt toe en het grootste deel van de bevolkingsgroei komende jaren, vindt plaats in de stad. ‘Schimmige’ locaties zijn nodig om te ontwikkelen tot een aantrekkelijk woon-, werk- en leefgebied. Maar hoe zorg je ervoor dat een locatie dusdanig aantrekkelijk wordt dat de stedeling hier wil wonen? Door middel van placemaking verander je een stukje openbare ruimte tot een plek waar iedereen wil wonen, werken of recreëren.

Wat is placemaking?

Placemaking legt verbinding tussen haar gebruikers en openbare ruimtes, waarbij de gebruiker de belangrijkste rol heeft. Denk aan parken, stadscentra, pleinen, stadstuinen, speelpleinen en buurten. Maar ook gebouwen kunnen, al dan niet tijdelijk, door middel van placemaking een bijdrage leveren een gebied aantrekkelijk te maken. De hoofdtaak van deze openbare ruimten en gebouwen is een bijdrage leveren aan het geluk en welzijn van haar gebruikers. Gebruikers voelen zich meer verbonden met een plek die is gecreëerd door middel van placemaking. Wanneer een openbare ruimte of een gebouw meer betekenis krijgt, heeft dit een positief effect op de waarde van een locatie.

Placemaking is ontstaan in de jaren ’60. Urban activist Jane Jacobs en urban writer William H. Whyte publiceerden vernieuwende ideeën over het ontwerpen van steden: “The death and life of great American Cities”. Hierin schreven zij dat een stad niet bedoelt is voor auto’s en winkelcentra, maar voor mensen. En om met die mensen levendige wijken en uitnodigende openbare ruimten te creëren. Bron: http://www.gooitz.nl/blog/placemaking/ 

Het eerste placemaking project (1981) was Bryant Park in New York. Een zelfvoorzienend, openbaar park midden in Manhattan. Bryant Park is een van de beste openbare projecten van de afgelopen drie decennia.


Bryant Park, New York

Begin jaren ’80 was Bryant Park bekend om de criminele praktijken die er werden uitgevoerd. Daarnaast gaf het onverzorgde groen en een hoog hek om het park, bezoekers een onveilig gevoel. Om de problemen inzichtelijk te maken, werd gebruik gemaakt van PPS (zie diagram hieronder). De activiteiten in het park werden in kaart gebracht en bezoekers werden geïnterviewd. De uitkomst was dat criminele activiteiten zoals drugshandel met name plaatsvonden bij de ingangen van het park. Daarnaast was er weinig te doen: er werden geen events georganiseerd en men kon er geen eten of drinken kopen.
Om Bryant Park weer uitnodigend en succesvol te maken, werd het groen gesnoeid en een gazon van 2 hectare aangelegd, kwamen er voedselkiosken, bistro-stoelen en werden er diverse events georganiseerd zoals een openlucht bioscoop, dagelijkse lunchuitvoeringen en is er een jeu de boules baan en openlucht leeszaal. Straatverlichting werd zowel in als om het park aangelegd, wat het gevoel van veiligheid verhoogt.
De opleving van het park komt voort uit creatieve events en hoogstaand beheer van het park. Bryant Park is nu hét stadsplein van New York.

Project For Public Spaces (PPS) heeft een tool ontwikkeld welke inzicht geeft hoe het proces van placemaking werkt. Het diagram helpt een openbare ruimte te beoordelen. Bron: https://www.pps.org/article/grplacefeat

“De binnenste cirkel ‘place’ is een locatie die je kent. Bijvoorbeeld het park bij jou om de hoek. Je kunt de locatie evalueren aan de hand van de vier criteria in de middelste ring. In de ring buiten deze hoofdcriteria, zijn een aantal intuïtieve of kwalitatieve aspecten om een ​​plaats te beoordelen; de volgende buitenste ring toont de kwantitatieve aspecten die kunnen worden gemeten door statistieken of onderzoek.”

Placemaking en Synchroon

In onze gebouwen ontmoeten de wensen en de verlangens van de stad, en van de mensen elkaar. Buiten onze gebouwen moeten ze echter een meerwaarde voor de directe omgeving bieden.

Bij Synchroon werken wij continu en met liefde aan het ontwikkelen van mooie projecten in de stad. De omliggende openbare ruimte is onlosmakelijk verbonden met onze gebouwen. Op verschillende locaties in de steden waar wij werken, passen wij placemaking toe. In Utrecht ontwikkelen wij onder andere Wisselspoor, een mix van wonen en werken met diverse voorzieningen aan de 2e Daalsedijk. Ter bevordering van de biodiversiteit in Utrecht, is er onder aanvoering van Skonk een bijenstal geplaatst. Kinderen kregen een toelichting over het belang van de bijen en mochten bloemenzaad uitstrooien. De Bovenwerkplaats was ingericht door de Snorfabriek. De grote hal fungeerde tijdelijk als ontmoetingsplek voor mensen uit de buurt. Een combi van café, restaurant, galerie, winkel, atelier en bibliotheek. De Snorfabriek werd een echte ontmoetingsplek voor jong en oud. Inmiddels wordt Wisselspoor bouwrijpgemaakt en moest de Snorfabriek helaas verhuizen.


Snorfabriek, Wisselspoor Utrecht

Ook in Utrecht, maar dan aan de andere kant van het station, ontwikkelen wij samen met AM, Merwede-C. In de toekomst een gemengd gebied maar nu nog een verouderd bedrijventerrein dat moet worden omgezet naar een eigentijds woongebied. Diverse leuke acties zijn er samen met Unchain the Tigers op touw gezet om het gebied meer op de kaart te zetten. Zo was er een hardloopwedstrijd ‘Merwede Run’: een 6 km lange hardlooptocht dwars door de verschillende bedrijfsgebouwen in Merwede. Populair en nieuw in Utrecht, is de pluktuin. Hier kun je zelf je veldboeket plukken en samenstellen. Ook een bekende in het gebied is Vechtclub XL, een broedplaats voor creatieve ondernemers waar inmiddels ca 120 huurders in zitten met zo’n 50 uiteenlopende disciplines.

In Breda hebben wij de Chassékazerne gekocht. In dit project werken we samen met zusterbedrijf Nico de Bont. Het rijksmonument blijft gehandhaafd maar wordt verbouwd en biedt straks plaats aan een mix van 60 huurwoningen en commerciële functies zoals een restaurant met hotelsuites, een bar, een conceptstore en in het hart van het gebouw, een botanische kas. Op dit moment is creatief bureau Goedzooi een van de ca. 30 tijdelijke gebruikers in het pand. Goedzooi heeft een tijdelijk concept bedacht ‘Tussentijd’. In de Tussentijd worden het hele jaar door diverse events georganiseerd in co-creatie met de stad en de toekomstige bewoners en gebruikers. Events die met een knipoog het verleden eren, denk aan het museum en de kazerne, maar ook met een doorkijk naar de toekomst bijvoorbeeld het hotel en de botanische tuin. Zo organiseerde modemerk Wauwzerz een collab: grafische kunst werd bedrukt op t-shirts, wat het verleden eert (kunst) en de toekomst naar het hier en nu haalt (conceptstore). Maar er was ook een livestudio van BredaNU tijdens Breda Jazz en een heuse speeddate avond. Want als je verliefd wordt in Breda Botanique, wil je er later ook vast wonen…

Bekijk het filmpje voor een impressie wat er allemaal wordt georganiseerd in de Tussentijd:

Naast de diverse events georganiseerd door Goedzooi in de Tussentijd, was ook Breda Photo te gast in de kazerne wat een bezoekersaantal opleverde van maar liefst 80.000!

Midden in het centrum van Arnhem is onze toekomstige ontwikkellocatie BK40, tijdelijk getransformeerd tot een iconisch park. Dit dankzij de komst van het Feestaardvarken van kunstenaar Florentijn Hofman, een cadeau van Burgers Zoo aan Arnhem omdat de dierentuin 100 jaar bestaat. In afwachting van de verdere ontwikkeling van BK40 heeft dit terrein een tijdelijke, creatieve bestemming gekregen waar vooral kinderen blij mee zijn. Zij spelen maar wat graag in het park met het grootste aardvarken ter wereld. Ook wordt het park gebruikt als festivalterrein voor o.a. de UIT Boulevard, dé start van het culturele seizoen in Arnhem.
Het Bartokpark met daarin het Feestaardvarken is zelfs zo succesvol dat in 2015 de NRP Gulden Feniks, het park uitriep tot winnaar in de categorie Gebiedstransformatie. Buro Harro was een van de belangrijkste initiatiefnemers en verzorgde ook het ontwerp van het park.

Aardvarken, Bartokpark Arnhem

Voorafgaand aan de ontwikkeling en realisatie van het Noorder- en Zuidereiland in Waterfront Harderwijk (ontwikkelcombinatie Synchroon met TBI zusje Koopmans, i.s.m. de gemeente Harderwijk en Boskalis), is het Strandeiland gerealiseerd. Vóór de realisatie van het Strandeiland, was Harderwijk afgesloten van veluwerandmeer Wolderwijd. Door het terugbrengen van het water inclusief strand, hebben de inwoners van Harderwijk weer het gevoel aan het water te wonen en heeft Harderwijk weer een gezicht aan het water gekregen. In 2016 opende strandtent Walhalla haar deuren, in principe voor een tijdelijke invulling van ca 5 jaar, maar vanwege het grote succes ziet het er naar uit dat Walhalla definitief blijft op het stadsstrand.
In 2014 won het strandeiland de Gelderse Prijs voor Ruimtelijke Kwaliteit.


Strandeiland, Harderwijk

Alvorens wij starten met de herontwikkeling van het Deventer Ziekenhuis ‘Geertruidentuin’, is de locatie momenteel in gebruik door zo’n 35 creatieve bedrijven waaronder diverse kunstenaars, een fotograaf, muziekschool, een natuurarts, enz. Ook is er ruimte voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Regelmatig organiseren de creatievelingen open dagen waarbij iedereen welkom is en deel kan nemen aan de diverse workshops.

Tot slot

Het is duizelingwekkend hoe snel de wereld om ons heen aan het veranderen is. De beweging naar de steden toe wordt hierbij alsmaar groter en belangrijker. Steden zijn meer en meer dé plek voor persoonlijke ontwikkeling, interessante en relevante ontmoetingen en een zinvol, gezond leven.

Er staat veel op het spel. De ‘druk’ op de planeet neemt toe. Hier ligt een belangrijke opgave voor de steden. Leefbaarheid vraagt niet enkel om duurzame oplossingen. Steden en hun gebouwen moeten ook voorzien in sociale behoeftes. Op een prettige manier ontmoeten, leren, verblijven en bewegen wordt de grote uitdaging in almaar verdichtende binnensteden. En dat op een manier met plekken en gebouwen die een eigen identiteit hebben, waar gebruikers zich verbonden voelen en trots op zijn.

Dit alles vraagt om vergaande oplossingen met de nodige creativiteit en flexibiliteit. Nu, in de toekomst en in DE TUSSENTIJD.

Bibliografie

Gooitz: www.gooitz.nl/blog/placemaking
Petcovstudio.com: ‘The Death and life of great American cities’. http://www.petkovstudio.com/
Project for Public Spaces (PPS): diagram geeft een beeld van hoe het proces van placemaking werkt. Ontwikkeld door PPS. PPS bestaat sinds 1975 en heeft sindsdien het werk van William Whyte weten uit te breiden. https://www.pps.org/article/what-is-placemaking
Bryant Park New York: https://bryantpark.org/
Meer over de totstandkoming van Bryant Park: https://www.pps.org/projects/bryantpark

Het artikel ‘Placemaking en de stad’ is geschreven door Claudia Grundmann.

Deelmobiliteit verandert de stad
Het versterken van de binnenstad