Gebiedsontwikkeling is een avontuur. Waar de meeste mensen een kale vlakte zien of vervallen panden, zien wij een gaaf stuk stad. Placemaking helpt om anderen daarin mee te krijgen. Het is de voorbode van een metamorfose. Een mooie manier om een gebied tot leven te wekken en nieuwe en toekomstige bewoners enthousiast te maken. Synchroon neemt ter inspiratie de aanpak van drie recente gebiedsontwikkelingen onder de loep.
“Placemaking gaat om communiceren, participeren en mensen helpen bij verandering. Dat past bij ons. Die manier van werken zit in ons DNA. Wij veranderen; dat is ons werk.”
Amsterdam Sloterdijk
Sinds 2018 zijn we als Synchroon actief in Sloterdijk. Dit stukje Amsterdam is van oudsher een businessdistrict met een station. Een kille, winderige plek waar je overstapte op de trein en liefst zo snel mogelijk weer wegging. Niemandsland. Maar dat is verleden tijd. Sloterdijk ontwikkelt zich in hoog tempo tot een levendig, groen, gemengd gebied met gezellige terrasjes, winkeltjes, creatieve bedrijvigheid en broedplaatsen voor de nieuwe economie. Een plek waar je prima kunt wonen en waar van alles te doen is. Sloterdijk is bovendien hard op weg de volgende duurzame en circulaire woonwijk van Amsterdam te worden. Dat is nogal een transformatie.
Walking movie
Om mensen kennis te laten maken met dit bijzondere stuk Amsterdam heeft het samenwerkingsverband UPtown Sloterdijk een Walking Movie ontwikkeld. Toer d’amour is een 45 minuten durende wandeling langs markante punten van Sloterdijk. Het doel: mensen op een creatieve manier bekend maken met nieuwe delen van de stad. De Walking Movie in nu gratis online beschikbaar. Zo kan je met je smartphone in de hand het gebied verkennen. Een enthousiaste gids neemt je mee in een verhaal dat op humoristische wijze het gebied tot leven brengt. Ideaal om het gebied te gaan ontdekken, voor een wandeling in de lunchpauze of als je de trein gemist hebt. Ook voor toekomstige bewoners is dit een mooie manier om kennis te maken met dit snel veranderende stadsdeel.
Placemaking Sloterdijk
De Walking Movie is een mooi voorbeeld van placemaking. Placemaking is het geheel van activiteiten die erop gericht zijn om een gebied op de kaart te zetten en mensen daarvoor warm te laten lopen. Ontwikkelaar Erik Meijer (Synchroon) doet dit al jaren met veel plezier. ‘Het lastige van gebiedsontwikkeling is dat er lange tijd ter plaatse nog niks te zien is van de nieuwe gebiedsinrichting ’, vertelt hij. ‘Met placemaking proberen we de mental map, hoe men het gebied op dit moment kent, om te buigen en duidelijk te maken dat er wel degelijk iets gaat gebeuren. Het is belangrijk om de aanstaande transformatie van een gebied aan de praat en in beweging te krijgen door activiteiten op poten te zetten zodat passanten, bezoekers en omwonenden de nieuwe vibe van het gebied gaan ervaren.’ Dat kan het beste met lokale dynamiek door bijvoorbeeld het betrekken van direct omwonenden en lokale ondernemers. Door lokale partijen met elkaar te verbinden. Als zij een transformatie omarmen en er onderdeel van worden, krijgt de vernieuwing draagvlak en een context gebonden invulling, is zijn ervaring. ‘Dat betekent de inzet van pioniers, lokale helden en vernieuwende activiteiten zoals een kunstuiting, een evenement of tijdelijke studentenhuisvesting. Zij zijn bijvoorbeeld in een vroeg stadium op die plek ondernemingen gestart in de volle overtuiging dat de transformatie plaats zou vinden. Zij vestigden hier hun ateliers en creëerden ontmoetingsplekken waar men eerder nooit kwam. Zij kochten woningen met een blik op de toekomst; geen gespreid bedje in een bestaande wijk maar met het weten dat ook deze wijk qua beleving volop Amsterdam gaat worden. Alles wat het gebied swingender kan maken. Daarmee bouw je de spanning op. Door in de breedste zin de (toekomstige) gebruikers mee te nemen in de geleidelijke veranderingen in het gebied, gaan ook zij de stip op de horizon zien, die steeds dichter bij komt. Met een afzonderlijk project is dat moeilijk. Maar als je het project onderdeel maakt van een gebiedsontwikkeling waarbij je met placemaking de toon zet, kun potentiële nieuwe bewoners op het idee brengen om enthousiast te worden voor een gebied dat voorheen nog niet in hun woon-top-drie stond.
Gebiedsbreed
Zo is Meijer momenteel in Sloterdijk betrokken bij de realisatie van Floating Gardens: een mixed use gebouw met 192 appartementen, een basisschool, een kinderdagverblijf en een parkeergarage met veel aandacht voor groen en gezondheid. Het project is nadrukkelijk onderdeel van de gebiedsbrede transformatie van kantorenpark naar levendig woon-werkgebied; Onderdeel van het gebouw is de eerste basisschool met kinderdagopvang in Sloterdijk.
‘Eind 2018 heeft René Koning namens Heijmans, die reeds actief was in het gebied, het initiatief genomen om de gebiedspromotie te professionaliseren’, vertelt Meijer. ‘Wij waren als Synchroon meteen enthousiast en hebben dit plan met woord en daad en ook financieel ondersteund, net als de gemeente. Ook andere private partijen haakten aan volgens het zwaan-kleef-aan principe. Zo ontstond UPtown Sloterdijk. Een initiatief van de gemeente Amsterdam, vastgoedeigenaren en ontwikkelaars die in nauwe samenwerking met bewoners en ondernemers allerlei activiteiten ontwikkelen die bijdragen aan de toekomst van deze stadswijk. Later sloten ook werkgevers in het gebied aan. We hebben een extern bureau ingehuurd, Misteli Creative Agency, om het allemaal te managen. Die aanpak heeft geresulteerd in een positiever imago van het gebied, zoals we bijvoorbeeld merken aan de belangstelling via de sociale media. Al met al is het een van de betere campagnes.’ Hij is vooral enthousiast over de inzet van de gemeente. ‘De gemeente realiseert hier met Haven-Stad een fors aantal woningen, dus de langetermijn betrokkenheid is evident. De gemeente heeft UPtown Sloterdijk en haar initiatieven vanaf het begin actief ondersteund onder aanvoering van de bevlogen projectmanager Roel Kupers. Er is sprake van een prettige, positieve samenwerking.’
Schieveste, Rotterdam
Van onbekend naar interessant
Sloterdijk is maar één voorbeeld van een gebied dat via placemaking succesvol op de kaart is gezet. Andere voorbeelden uit het verleden zijn Strandeiland Harderwijk, de Snorfabriek in Wisselspoor in Utrecht en de Marckhoek in Breda. Voor de komende tijd staan er weer nieuwe ontwikkelingen op stapel. Neem Schieveste in Rotterdam, een ontwikkeling van OCS, een samenwerking tussen Dura Vermeer, VolkerWessels Vastgoed, Van Omme & De Groot en Synchroon.
Dit ruige, deels braakliggende terrein met kantoren en een school, ingeklemd tussen spoor, snelweg en volkstuinen, wordt getransformeerd tot een modern woongebied voor de dynamische stedeling. Er ligt een mooi plan voor de ontwikkeling van bebouwing met tussenin een langgerekt smal park, geïnspireerd door enfilades in kastelen en landhuizen; een reeks aansluitende vertrekken waarbij de deuropeningen in elkaars verlengde liggen op een lange doorlopende as, zodat een doorkijk mogelijk wordt. Maar daarvoor moet er wel iets gebeuren, stelt ontwikkelaar Job Posner (Synchroon). ‘We moeten dit gebied dat nog niet op het netvlies staat als interessant woongebied, onder de aandacht brengen van een breed publiek. Dat is een uitdaging.’
Verandering begeleiden
Gebiedsontwikkelingen zijn lange trajecten waarin de eerste tijd ogenschijnlijk weinig gebeurt. Dat is lastig voor een buurt of wijk. Daarom vormt placemaking een vast onderdeel van onze aanpak. ‘Placemaking gaat om communiceren, participeren en mensen helpen bij verandering. Dat past bij ons. Die manier van werken zit in ons DNA. Wij veranderen; dat is ons werk. Maar de meeste mensen houden niet van verandering. Dus is het belangrijk om zo’n proces goed te begeleiden. Met deze aanpak betrekken we omwonenden bij de plannen en zorgen we dat de ontwikkeling echt onderdeel wordt van de buurt. Dat is belangrijk, want je wilt dat mensen blij zijn met het eindresultaat en er graag willen wonen. En het is natuurlijk ook reclame voor het project en het begin van het verkooptraject.’
Containergebouw
Placemaking is maatwerk. Een kwestie van aansluiting zoeken bij het bestaande en voortbouwen op de sterke kanten en de potentie van een plek. ‘Het is de kunst om een gebied op een interessante, ludieke manier onder de aandacht te brengen. Zo kwamen we voor Schieveste op een containergebouw. Dat past prima bij de stoerheid van de locatie en is een verwijzing naar de havens van Schiedam.’
Het gebouw, dat nog dit jaar gerealiseerd moet worden, wordt een gezellige plek met horeca waar je lekker buiten kunt zitten, informatie kunt krijgen over project Schieveste en het wordt de werkplek van de placemakers. Mogelijk worden er ook evenementen georganiseerd in samenspraak met de gemeente Schiedam en lokale partijen. ‘Zo laten we zien dat er iets gaat gebeuren en brengen we de plek tot leven. Dat is het begin van een succesvolle ontwikkeling.’ Daarnaast is ook de inrichting van het openbaar gebied belangrijk. Het moet een natuurinclusief gebied worden met bomen en struiken. Om daar aandacht op te vestigen wordt de eerste actie het neerzetten van een groot bijenhotel. Een imker uit Schiedam zal daarbij optreden als adviseur.
Betrokkenheid
Placemaking draait om het effect van ‘het eerste schaap over de dam’. Maar dat niet alleen. Het gaat ook om het kweken van betrokkenheid, zowel bij nieuwkomers als bij omwonenden. ‘Je wilt dat de buurt jouw ontwikkeling omarmt. Daarom proberen we iedereen mee te nemen in de plannen en organiseren we gerichte activiteiten. Mensen hebben minder moeite met de overlast als ze weten dat het gebied over een paar jaar een gave plek is. In geld uitgedrukt is placemaking een grote kostenpost, tegelijkertijd is het enorm winstgevend in aandacht, acceptatie en participatie. Het voorkomt dat mensen bezwaar maken en zorgt dat ze trots worden op hun buurt. Daar heb je jaren profijt van.’
Edisonpark, Zoetermeer
Jungle in de stad
Daarnaast is Posner ook betrokken bij de realisatie van het Edisonpark in Zoetermeer, een park met woningen langs de randen. Het Edisonpark is een ontwikkeling van Dura Vermeer, AM en Synchroon. Na de afronding van het stedenbouwkundig plan wordt ook hier gestart met placemaking. De plannen hiervoor worden dit najaar uitgewerkt, waar de activiteiten vermoedelijk in 2023 van start kunnen gaan. Een ding staat al vast: er zal maximaal gebruikgemaakt worden van het sterke punt van dit gebied: groen! ‘Het terrein is een voormalig volkstuincomplex waar de natuur zijn gang is gegaan. Een soort jungle. Dat is een fantastisch uitgangspunt. Het is logisch dat we voortbouwen op die groene kwaliteit. Bijvoorbeeld met een boshut waar omheen we activiteiten organiseren.’
Flexibiliteit
Die flexibiliteit, creativiteit en diversiteit zijn kenmerkend voor het pioniersstadium. En dat is precies wat het zo leuk maakt, vindt Posner. ‘Neem de Marckhoek in Breda. Daar hebben we in het kader van placemaking geen nieuw gebouw neergezet, maar zijn alle activiteiten in het aangrenzende café georganiseerd. Uiteindelijk is het café zelfs onderdeel van het plan geworden en werd de café-eigenaar een hele goede buur. Een heel andere vorm van placemaking is Stappegoor in Tilburg. Normaal gesproken beginnen we met het bouwen van woningen, maar daar hebben we in overleg met de gemeente eerst de ijsbaan, een sportklimhal en winkels aangelegd en zijn daarna pas begonnen met de woningen. Zo kijken we elke keer weer hoe we een plek het beste kunnen aanpakken om die tot leven te brengen.’
